78. rocznica Tragedii Górnośląskiej
W tym roku przypada 78. rocznica Tragedii Górnośląskiej – masowych aresztowań i deportacji do pracy przymusowej na terenie ZSRR kilkudziesięciu tysięcy mieszkańców Górnego Śląska, przeprowadzonych przez sowieckie i komunistyczne organy bezpieczeństwa na początku 1945 roku. W 2010 r. Sejmik Województwa Śląskiego, a w 2012 r. Sejmik Województwa Opolskiego przyjęły uchwałę o corocznym upamiętnianiu końcem stycznia tych wydarzeń.
Zajęcie Górnego Śląska przez Armię Czerwoną w 1945 roku spowodowało falę represji wobec miejscowej ludności. Poza terrorem, szczególnie bolesna w skutkach okazała się akcja masowych zatrzymań, internowań i wywózek do ZSRR do pracy przymusowej. Formalnie internowania dotyczyły Niemców od 17 do 50 roku życia, w praktyce o aresztowaniach decydowała przydatność do pracy. Badania nad tym wciąż jeszcze mało znanym epizodem historii Polski trwają, szacuje się że liczba represjonowanych może sięgać nawet między 50 a 90 tysięcy osób.
W 2021 roku, nakładem Instytutu Pamięci Narodowej ukazała się „Księga aresztowanych, internowanych i deportowanych z Górnego Śląska do ZSRR w 1945 roku” autorstwa dr. Dariusza Węgrzyna. Publikacja zawiera 46200 biogramów mieszkańców Górnego Śląska internowanych, aresztowanych i deportowanych do pracy przymusowej w ZSRS w 1945 r. Każdy z nich został opracowany na podstawie dokumentów proweniencji polskiej, niemieckiej i rosyjskiej oraz relacji świadków. Książka jest jednym z nielicznych przykładów upamiętnienia imiennego dużej akcji deportacyjnej okresu II wojny światowej. Zawiera personalia i krótkie biogramy około 95% wszystkich deportowanych do ZSRS Górnoślązaków, którzy w okresie od lutego do kwietnia 1945 r. trafili do łagrów i pracowali tam nawet do końca 1949 r. Książka otrzymała Nagrodę „Przeglądu Wschodniego” za rok 2021 w kategorii „Dzieje Polaków na Wschodzie”.
Instytut Pamięci Narodowej wydał też tekę edukacyjną „Deportacje Górnoślązaków do ZSRS w 1945 roku”, zawierającą materiały dydaktyczne dla nauczycieli.
Ważną rolę w upamiętnieniu tragicznych wydarzeń 1945 r. pełni Centrum Dokumentacji Deportacji Górnoślązaków do ZSRR w 1945 roku, które utworzono w 2015 r. w Radzionkowie we współpracy z ówczesnym Biurem Edukacji Publicznej IPN.
W 2015 roku, w związku z 70. rocznicą Tragedii Górnośląskiej, dla Muzeum Historii Polski zrealizowany został film „Tragedia Górnośląska 1945” Aleksandry Fudali i Adama Turuli.
