X Międzynarodowy Konkurs na Zabawkę Tradycyjną “Światło i dźwięk”
Kiedy powołany został Wojewódzki Dom Kultury w Bielsku-Białej (1975, obecnie Regionalny Ośrodek Kultury), wśród jego zadań znalazły się upowszechnianie i ochrona tradycji ludowych. W tym również dorobku beskidzkiego zabawkarstwa,skupionego głównie w tzw. ośrodku żywieckim, którego tradycje sięgają początków XIX stulecia. Na wystawach prezentowano dorobek twórców, organizowano konkursy, odbywały się warsztaty.
W 1993 roku, po ogólnopolskim konkursie, dzięki grantowi Ministerstwa Kultury i Sztuki powstało w ROK-u Beskidzkie Centrum Zabawkarstwa Ludowego, a pozyskane wtedy eksponaty można oglądać tu do dziś. W 1995 roku w ramach realizacji programu BCZL uruchomiono Warsztaty Twórcze w Stryszawie, słynącej z zabawkarskich tradycji. Powstała ekspozycja, prowadzono zajęcia edukacyjne, organizowano Święta Zabawki. Po reformie administracyjnej stryszawskie Warsztaty, które znalazły się w województwie małopolskim, przestały być częścią BCZL.
Kolejnym przedsięwzięciem był międzynarodowy konkurs, który po raz pierwszy odbył się w 1998 roku. Tematem przewodnim stały się “Koniki”, jedna z form najpopularniejszych we wszystkich kulturach. Udział wzięło 313 osób (w tym 49 dorosłych z Polski, Czech, Słowacji oraz 264 dzieci i młodzieży z Polski i Słowacji), które złożyły 468 prac. Udział młodych ludzi był efektem warsztatów, podczas których mistrzowie pokazywali im, z czego i jak wykonywać tradycyjne zabawki. Takie warsztaty stały się nieodłączną częścią kolejnych konkursów i zwykle je poprzedzają.
Na barwnej i różnorodnej wystawie znalazły się zarówno małe tradycyjne koniki-zabawki (pojedyncze oraz z bryczką), jak i niemal mityczne, monumentalne stwory. Wykonano je z drewna, gliny, tektury oraz ciasta. Wystawy pokonkursowe cieszą się zawsze dużym powodzeniem u najmłodszych odbiorców. Fascynuje ich to, że bez baterii i elektronicznego sterowania kurki dziobią ziarno, ludziki zjeżdżają po pochylni, a klepok z hałasem trzepoce skrzydłami. Przede wszystkim jednak uświadamiają sobie możliwość samodzielnego wykonania przedmiotów służących zabawie z surowców, które znajdują w zasięgu ręki: ptaszka czy konika z kawałka drewna, słomianej lub szmacianej lalki, zamienionej w pojazd starej rowerowej rafki…
II konkurs, z hasłem przewodnim “Ptaki”, odbył się po roku. Wpłynęło 399 prac, wykonanych przez 30 twórców dorosłych z Węgier i Polski oraz 60 dzieci ze Słowacji i z Polski. Tematem przewodnim III konkursu (2000) były “Pojazdy”. Uczestniczyło 28 dorosłych oraz 39 dzieci i młodzieży ze Słowacji i Polski. Wykonali 129 zabawek. Wystawa pokazywana była w Galerii Sztuki ROK-u w Bielsku-Białej, a także w Oświęcimskim Centrum Kultury, katowickim “Spodku” oraz Domu Kultury w słowackim Dolným Kubínie.
W 2001 roku pokonkursowa wystawa “Przyjaciele naszego dzieciństwa” odbywała się w Galerii Bielskiej BWA razem z wystawą “Sztuka ludowa w województwie śląskim”, przygotowaną z okazji 25-lecia powstania Regionalnego Ośrodka Kultury. Piękna ekspozycja w przestrzeniach profesjonalnej galerii była wyrazem uznania dla sztuki ludowej regionu. Zaś zabawki pokazano także na wystawach w Kielcach, słowackim Twardoszynie, czeskim Trzyńcu i węgierskim Györ. 206 uczestników (w tym 66 dorosłych z Polski, Czech i Słowacji oraz 140 polskich dzieci) złożyło na konkurs 591 prac.
“Fantastyczna fauna i flora” dominowały w V konkursie i na wystawie w 2002 roku. Udział wzięło 83 dzieci z Polski oraz 65 twórców dorosłych z Polski, Czech i Słowacji (593 prace). Zabawki oceniano w kategoriach: tradycyjna zabawka ludowa, inspiracje tematyką ludową, rzemiosło artystyczne i formy zdobnicze. Wystawę pokazano w Bielsku-Białej, Kielcach, Otrębusach, Trzyńcu i Dolným Kubínie. Po dwuletniej przerwie (2004) konkurs zorganizowano pod hasłem “Muzyka, zabawa, taniec”. Wzięło w nim udział 135 osób (343 zabawki), w tym 49 dorosłych z Czech, Polski, Węgier i Słowacji oraz 86 dzieci z Polski i Słowacji. Prace (dorosłych) oceniano w kategoriach: zabawka, akcesoria zabawkowe, formy zdobnicze.
Po trzech latach w 2007 roku konkurs przyjął nazwę “na zabawkę tradycyjną”, bowiem jurorzy poprzedniej edycji zwrócili uwagę na pogłębiający się proces odchodzenia od przekazywanych pokoleniowo wzorów na rzecz form zdobniczych i zasugerowali, by organizować go z ukierunkowaniem na tradycję. Uczestniczyło 69 twórców indywidualnych z Polski, Słowacji, Czech i Węgier oraz 3 grupy. Złożono 562 prace. Na wystawie zaprezentowano najpiękniejsze i najciekawsze zabawki: koniki, wózki i bryczki, lalki, ptaki i karuzelki.
W roku 2009 w VIII Międzynarodowym Konkursie na Zabawkę Tradycyjną wzięło udział 41 twórców z Czech, Słowacji i Polski oraz 49 dzieci i młodzieży ze Słowacji i Polski. Oceniono 271 zabawek. Pojawiło się sporo prac z północnej Polski. I choć niektóre zabawki odbiegały, zdaniem jury, od tradycyjnych kanonów, jednak wielu wykonawców nadal z pietyzmem do starych wzorów nawiązywało.
Tematem przewodnim IX (2011) konkursu byli “Bohaterowie baśni, bajek i legend”. Wśród prac dominowały wykonane różnymi technikami Czerwone Kapturki, Bolki i Lolki, Koziołki Matołki, Dziewczynki z zapałkami, a także współcześni bohaterowie filmowi. Użyto tradycyjnych surowców, takich jak drewno, słoma, glina, kości czy suche liście kukurydzy. Jury oceniło 652 prace wykonane przez 332 uczestników, w tym 74 dorosłych z Polski, Słowacji, Czech, Węgier oraz Serbii.
Ideą X Międzynarodowego Konkursu na Zabawkę Tradycyjną, który przebiegał pod hasłem “Światło i dźwięk”, było zainspirowanie twórców do wykonania zabawek przeznaczonych dla dzieci niewidzących i niedowidzących, niesłyszących i niedosłyszących. Temat okazał się trudny, choć pojawiły się ciekawe propozycje, m.in. zabawki dźwiękowe czy wykorzystujące alfabet Braille’a. Dominowały prace o charakterze tradycyjnym lub też tradycją inspirowane.
Organizatorem konkursu jest Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej. Wspierają go różne instytucje, przede wszystkim słowackie Oravské kultúrne (wcześniej: osvetove) stredisko w Dolným Kubínie; współorganizatorzy poszczególnych edycji to m.in.: Muzeum w Żywcu, Muzeum Třineckých železáren a města Třince (Trzyniec, Czechy), Valašské muzeum v přírodě v Rožnově pod Radhoštěm (Czechy), Bartók Béla Művelődési Központ (Mohacz, Węgry), Muzeum Zabawkarstwa (obecnie: Zabawy i Zabawek) w Kielcach, Muzeum Sztuki Ludowej w Otrębusach. I i VIII konkurs uzyskał współfi nansowanie Ministerstwa Kultury i Sztuki; III – Fundacji im. Stefana Batorego; IV, V, VII, IX i X – Międzynarodowego Funduszu Wyszehradzkiego. W jury zasiadali m.in. etnolog prof. Ryszard Kantor, artysta plastyk prof. Michał Kliś czy Ryszard Zięzio, dyrektor kieleckiego muzeum zabawek. Pomysłodawcą i kuratorem jest Zbigniew Micherdziński, a współpracuje z Monika Teśluk.
Małgorzata Słonka
X Międzynarodowy Konkurs na Zabawkę Tradycyjną “Światło i dźwięk”
Organizator: Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej
Współorganizatorzy: Oravské kultúrne stredisko, Dolný Kubín (Słowacja); Valašské muzeum v přírodě, Rožnov pod Radhoštěm (Czechy); Szórakátenusz Játekmuzeum uj Műhelý, Kecskemét (Węgry), Templom-halom Lakitelek Nonprofi t Kft (Węgry)
Partner: Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Żywcu
Jury: Michał Kliś – przewodniczący, Barbara Rosiek, Aneta Bąk, Monika Teśluk, Petr Liďák, Miroslav Žabenský, Zbigniew Micherdziński
W konkursie udział wzięło 200 uczestników, w tym 75 dorosłych (7 z Czech, 48 z Polski, 17 ze Słowacji, 3 z Węgier) oraz 125 dzieci (79 z Polski, 46 ze Słowacji). Złożyli oni łącznie 419 prac.
Laureaci
Twórcy dorośli
I nagrody
Marian i Wiesława Łobozowie, Pewel Wielka
Andrzej Malec, Ustroń
Zdeněk Bukáček, Krouná (Czechy)
II nagrody
Klára Gera, Budapeszt (Węgry)
Bronisław Mieszczak, Żywiec
III nagrody
Urban Obert, Pravenec (Słowacja)
Agnieszka Tomeczek-Biela, Bielsko-Biała
Wyróżnienia I st.
Włodzimierz Ciszek, Ostojów
Grażyna i Tadeusz Kruczyńscy, Żywiec
Jiří Drhovský, Zvěrkovice (Czechy)
Vojtěch Ondruš, Vsetín (Czechy)
Marían Choleva, Zborov (Słowacja)
Wyróżnienia II st.
Anna i Rajmund Kicmanowie, Karczew
Lubica Jurčíková, Zlín (Czechy)
Štefan Smržík, Námestovo (Słowacja)
Agnieszka Maruszak, Bielsko-Biała
Alena Pilniková, Trnava Hora (Słowacja)
Wyróżnienie specjalne
Środowiskowy Dom Samopomocy “Podkowa”, Bielsko-Biała
Dzieci
I nagroda
Základní umělecká škola, Trstená (Słowacja)
II nagrody
Świetlica Socjoterapeutyczna nr 2 “Ignis”, Bielsko-Biała
Miejskie Centrum Kultury – Klub “Papiernik”, Żywiec
Základní umělecká škola, Liptovská Osada (Słowacja)
III nagrody
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy nr 2, Bielsko-Biała
Ośrodek Kultury Gminy Gorlice, Filia w Bielance
Beskidzkie Centrum Zabawki Drewnianej, Stryszawa
Wyróżnienia
Świetlica Socjoterapeutyczna nr 1, Bielsko-Biała
Gminny Ośrodek Kultury, Milówka
Zespół Szkolno-Przedszkolny im. ks. Bronisława Markiewicza, Pewel Ślemieńska
Wydarzenia realizowane w ramach projektu:
Warsztaty
Józef Broda, okaryny:
Gminny Ośrodek Kultury w Milówce
Tadeusz Leśniak, zabawki z drewna:
Gminny Ośrodek Kultury w Stryszawie
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Żywcu
Gimnazjum w Pewli Ślemieńskiej
Marian Łoboz, zabawki drewniane:
Gminny Ośrodek Kultury w Jeleśni
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy w Żywcu
Agnieszka Maruszak, zabawki z tkaniny i gliny:
Środowiskowy Dom Samopomocy “Podkowa” w Bielsku-Białej
Agnieszka Tomeczek-Biela, zabawki z tkaniny i drewna:
Świetlica Socjoterapeutyczna nr 1 w Bielsku-Białej
Viera Farská, zabawki z kukurydzy:
Szkoła Podstawowa nr 1 w Żywcu
Miejskie Centrum Kultury w Żywcu – Klub “Papiernik”
Štefan Smržík, zabawki z drutu:
Szkoła Podstawowa nr 1 w Żywcu
Miejskie Centrum Kultury w Żywcu – Klub “Papiernik”
Wystawy pokonkursowe
Galeria Sztuki Regionalnego Ośrodka Kultury
Bielsko-Biała, 21.06-30.08.2013
Valašské muzeum v přírodě
Rožnov pod Radhoštěm (Czechy/Czech Republik)
3.09-2.10.2013
Oravské kultúrne stredisko,
Dolný Kubín (Słowacja/Slovakia), 4.10-15.11.2013
Wystawa towarzysząca
Tradycyjna zabawka czeska
Galeria Sztuki Regionalnego Ośrodka Kultury
Bielsko-Biała, 21.06-30.08.2013
Impreza towarzysząca
5. Wyszehradzkie Dni Zabawki
Żywiec, 29-31.07.2013
