Rzeźbiarze z Oravy

Orawa jest regionem, którego bogactwo dawnej i współczesnej kultury ludowej przejawia się w wielu formach: niematerialnej, tj. muzycznej, tanecznej czy obyczajowej, jak również materialnej. Jedną z form, które miały zasadniczy wpływ na kształtowanie i postrzeganie kultury w przeszłości i nadal odgrywają taką rolę, jest ludowa rzeźba w drewnie. Tego typu prace znajdują się obecnie nie tylko w muzealnych depozytach, ale prezentowane są również na wielu wystawach. Nie chodzi przy tym o dzieła uznanych artystów, lecz przede wszystkim o prace twórców ciągle żywej sztuki samorodnej.
Te rzeźby oraz płaskorzeźby są wyrazem przemyśleń oraz osobistych przeżyć autorów, równocześnie widoczny jest ich głęboki związek ze środowiskiem, z którego wyrastają. Są kontynuacją dawnych wizji artystycznych oraz sposobów tworzenia. Z jednej strony nawiązują do twórczości wcześniejszych generacji, a z drugiej stanowią podstawę, na której budują i z której czerpią współcześni artyści. Twórczy charakter ludowej rzeźby można zrozumieć tylko w kontekście roli, jaką odgrywa w środowisku, w którym powstaje, a jej wartość artystyczna w wielu przypadkach nie jest decydująca. Również orawscy rzeźbiarze, ze względu na funkcję swoich dzieł, często ograniczają środki wyrazu do tych najbardziej podstawowych. Czasem nie chodzi o realistyczne postrzeganie i wierne odzwierciedlanie rzeczywistości, lecz o uchwycenie charakterystycznej cechy, wyrażone przy pomocy skrótu, znaku. Ta metoda przeważa zwłaszcza w twórczości o tematyce sakralnej, która jest jedną z dominujących w ludowej sztuce rzeźbiarskiej. Artyście ludowemu nie chodzi o stworzenie realistycznej postaci i pokazanie jej losu, lecz bardziej o znalezienie formy, która byłaby zrozumiała dla jak najszerszego grona odbiorców. Dotyczy to postaci świętych, piety czy Madonny, przeznaczonych do wyposażenia kościołów. Najbardziej rozpowszechnione, a przy tym zazwyczaj drobiazgowo dopracowane pod względem artystycznym są rzeźby przedstawiające Matkę Boską, Jezusa na krzyżu oraz sceny Drogi Krzyżowej. Inaczej traktowane są postacie z szopki bożonarodzeniowej, które nadal cieszą się na Orawie zainteresowaniem rzeźbiarzy. Motywy biblijne otrzymują w nich świecki charakter.
Dzieła orawskich rzeźbiarzy są, poza pewnymi wyjątkami, pracami samouków. Tworzą oni za pomocą noża i dłuta w taki sposób, jak im to narzucają materiał i narzędzia. Nawet jeśli z punktu widzenia profesjonalisty takie rzeźby czy płaskorzeźby posiadają pewne mankamenty, to jednak najważniejszy jest urok naiwności oraz szczerość artystycznej wypowiedzi. Ów urok przeważa nad dysproporcją kształtów bądź niedokładnym wykończeniem powierzchni. Takie prace są przesiąknięte prawdą środowiska i sytuacji, w której powstawały. Twórca ludowy zamyka w nich swe odczucia i podejście do życia. Powstają one na innej niż akademicka płaszczyźnie, przez pryzmat której staramy się je pojąć. Tymczasem ta ludowa płaszczyzna jest tak samo oryginalna i uzasadniona.

Orawski Ośrodek Kultury w Dolnym Kubínie od 2009 roku tworzy stałą ekspozycję rzeźby
w drewnie, która ma prezentować ludowe rzeźbiarstwo na słowackiej Orawie i jego obecnych mistrzów. Na wystawie w Galerii Sztuki ROK przedstawiono twórczość dziewięciu aktywnych
rzeźbiarzy ludowych. Są to: Peter Bohucký z Babína, Ján Kokoška z Zázrivej, Stanislav Ondrík z Tvrdošína, Ľubomír Orság z Oravskiego Vesela, Ján Podsklan, rodem z Oravskiej Lesnej,
Aurel Smoleň z Veličnej, Ján Šeliga z Hruštína, Ján Špuler z Bobrova i Róbert Veselý z Podbiela. W twórczości każdego z nich znajdujemy oryginalne spojrzenie na tematy sakralne, sceny z pracy rękodzielników, życia na wsi, jak również obrazy wywiedzione z własnej wyobraźni. Obecna wystawa jest pierwszą od kilku lat całościową prezentacją współczesnego orawskiego rzeźbiarstwa. Można na niej zobaczyć dzieła, których dotychczas nigdzie publicznie nie pokazywano..

(z katalogu wystawy)

9 marca – 6 kwietnia 2012